Projekt MA-P: Raport z badań w sezonie 2021
Prace badawcze w ramach projektu „MA-P Maloutena i Agora w planie urbanistycznym Pafos: modelowanie krajobrazu miasta hellenistycznej i rzymskiej stolicy Cypru” w roku 2021 – raport wstępny
Badania prowadzone są w ramach konsorcjum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego, i Politechniki Warszawskiej pod kierunkiem prof. dr hab. Ewdoksii Papuci-Władyki. Ekspedycja zakończyła drugi sezon badawczy w ramach realizacji projektu MA-P. W sezonie 2021 wzięli udział także naukowcy z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie i Politechniki Wrocławskiej.
Nea Pafos została założona na planie hippodamejskim, przy zastosowaniu regularnej siatki ulic przecinających się pod kątem prostym i regularnych kwartałów zabudowy – insul. Głównym problemem badawczym wokół, którego obecnie koncentruje się projekt, jest weryfikacja dotychczasowych ustaleń dotyczących układu siatki ulic, jak i rozmiarów działek miejskich w oparciu o nowe badania wykopaliskowe i analizy przestrzenne.
W 2021 r. przeprowadzono dwie kampanie studyjno-wykopaliskowe:
W kampanii wiosennej trwającej od 31 marca do 18 lipca udział wzięło siedemnastu badaczy. W jej trakcie analizowano materiały zabytkowe odnalezione w poprzednich sezonach i przygotowywano je do publikacji. Dodatkowo zakończono prace związane z wykonaniem dokumentacji teledetekcyjnej oraz inwentaryzację detali architektonicznych. Sfinalizowano postępowanie konserwatorskie związane z zabezpieczeniem pozostałości butów rzymskiego legionisty (caligae) odnalezione w 2016 roku na miejskiej Agorze.
Podczas kampanii wiosennej przeprowadzono także niewielkie prace wykopaliskowe. Doprowadziły one do zakończenia eksploracji w ramach wykopów sondażowych zlokalizowanych w dzielnicy willowej Malutena. Celem założenia TT.I i TT.II było zbadanie rejonu pomiędzy Willą Tezeusza, a Domem Orfeusza, czyli miejsca przebiegu hipotetycznej ulicy 10 oraz jej skrzyżowaniami z dwoma innymi ciągami komunikacyjnymi. Niestety, wykopaliska nie przyniosły oczekiwanych rezultatów ze względu na działalność budowlaną na tym terenie z okresu rzymskiego.
Kampania letnio-jesienna trwała od 18 sierpnia do 17 października przy udziale łącznie ponad 60 osób (w różnych terminach). Wykopaliska skupiły się na weryfikacji pierwotnego układu ulic i rozmiaru insul miejskich w wybranych częściach miasta. Otwarto sześć nowych wykopów sondażowych: trzy (TT.XI, TT.XII, TT.XIII) w obrębie miejskiej Agory oraz trzy w dzielnicy willowej Malutena (TT.III, TT.IV, TT.V).
Na Malutena tegoroczne założenia zostały jedynie częściowo zrealizowane ponieważ eksploracja w kluczowych wykopach TT. IV i TT.V nie została zakończona. Niemniej, duże znaczenie dla naszych badań miały wyniki uzyskane w wykopie TT.III. Najstarszy faza użytkowania odnaleziona w jego obrębie związana jest z funkcjonowaniem hellenistycznej ulicy A. Na dnie wykopu odnaleziono bardzo dobrze zachowany kanał ulicy wykuty częściowo w podłożu skalnym i pierwotnie przykryty dużymi płytami kamiennymi.
Wykopaliska w pobliżu Agory również pozwoliły jedynie na realizację części zamierzeń. Na wykopie TT.IX zlokalizowanym przy południowej granicy placu odnaleziono rurociąg, który może wyznaczać oś biegnącej w tym miejscu ulicy. Celem wykopu TT.XI była próba odnalezienia północnej granicy Portyku Północnego i ulicy P, która miała flankować plac od północy. Prace wykopaliskowe pozwoliły na ujawnienie dolnej część fundamentów solidnej konstrukcji murowanej, która może reprezentować północną linię Portyku Północnego. Celem otwarcia wykopu TT. XII była weryfikacja anomalii geomagnetycznych, które sugerowały, że w badanym miejscu znajdowały się podstawy kolumn. Wskazywały na to koliste kształty sygnałów rozmieszczonych wzdłuż linii ulicy P, częściowo odsłoniętej w rejonie Teatru przez Misję Australijską, gdzie natrafiono na fragment brukowanej ulicy flankowanej kolumnami. Wstępna interpretacja wskazywała na możliwość istnienia także w miejscu TT.XII pozostałości ulicy kolumnowej. Wyniki wykopalisk nie pozwoliły jednak jednoznacznie zweryfikować tej hipotezy. Wykop TT.XIII został wytyczony w celu wyznaczenia wschodniej granicy Portyku Wschodniego Agory i jego relacji z flankującą go połączenia z ulicą. W czasie badań udało się odsłonić słabo zachowane płyty kamienne, które mogły stanowić część antycznego chodnika związanego z funkcjonowaniem ulicy.
W trakcie kampanii letnio-jesiennej prowadzono także wstępne prace konserwatorskie jak również opracowanie i datowanie bieżącego materiału ceramicznego, jak i tego pochodzącego z poprzednich sezonów. Konserwacji i opracowaniu poddano monety odkryte w latach 2020-2021 przechowywane w Regionalnym Muzeum Archeologicznym w Pafos. Dokonano wstępnych badań i inwentaryzacji potrzeb konserwatorskich odsłoniętej architektury z obszaru Malutena. Na obu stanowiskach wykonywano dokumentację teledetekcyjną i fotogrametryczną.
Wykonawcy w projekcie – archeolodzy, architekci i specjaliści od analiz przestrzennych prowadzili konsultacje dotyczące kwestii związanych z rekonstrukcją 3D krajobrazu miejskiego Nea Pafos w poszczególnych okresach jego rozwoju. Jest to głównym celem projektu MA-P.
Rozpoczęto również przygotowania do szeregu działań związanych z promowaniem wyników polskich badań archeologicznych we współpracy z lokalną społecznością na Cyprze, które będą realizowane od 2022 roku w ramach tzw. collaborative archaeology.
W 2021 roku prowadzono także intensywne prace nad powołaniem Polskiej Stacji Badawczej w Pafos.
Tegoroczne polskie badania archeologiczne na Cyprze były promowane w cypryjskich i polskich mediach. Wiązało się to z oficjalną wizytą Prezydenta RP, A. Dudy z żoną, A. Kornhauser-Dudą na stanowisku archeologicznym jako jeden z punktów obchodów 60. rocznicy nawiązania stosunków dyplomatycznych między Cyprem a Polską, z udziałem m.in. Rektora UW, prof. A. Nowaka oraz Dyrektora Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej UW, prof. A. Obłuskiego.
Tekst: Ewdoksia Papuci-Władyka
