PAPHOS AGORA PROJECT
– ekspedycja archeologiczna Uniwersytetu Jagiellońskiego
Kierownik:
Ewdoksia Papuci-Władyka
Wykonawca:
Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej Uniwersytetu Warszawskiego
Lata funkcjonowania:
1965-
Projekty:
Pafos (Cypr) Agora miasta hellenistycznego i rzymskiego. Badania Uniwersytetu Jagiellońskiego
Pafos – Agora oraz infrastruktura i aktywność gospodarcza stolicy hellenistycznego i rzymskiego Cypru na podstawie badań interdyscyplinarnych
Finansowanie:
Narodowe Centrum Nauki
Grant Opus 1
2011/01/B/HS 3/01282
Grant MAESTRO 6
2014/14/A/HS 3/00283
Kierownik:
Ewdoksia Papuci-Władyka (UJ)
Instytutcja:
Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Instytucje współpracujące:
Departament Starożytności Cypru,
Uniwersytet w Hamburgu,
Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie,
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach,
Politechnika Warszawska,
Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie,
Międzyuczelniany Instytut Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki
Planowany okres realizacji:
2011-2020
Paphos Agora Project to projekt naukowy kierowany przez prof. Ewdoksię Papuci-Władykę w ramach Zakładu Archeologii Klasycznej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Badania prowadzone są we współpracy z Departamentem Starożytności Cypru.
Projekt nastawiony jest na innowacyjność, wprowadzanie i udoskonalanie nowoczesnych technik i metod badawczych w archeologii. Ma międzynarodowy i interdyscyplinarny charakter.
Współpracujemy z Uniwersytetem w Hamburgu, Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie, Politechniką Warszawską, Uniwersytetem Jana Kochanowskiego w Kielcach, Akademią Sztuk Pięknych w Warszawie oraz Międzyuczelnianym Instytutem Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki.
Projekt oprócz prowadzenia badań jest nastawiony także na przekazywanie wiedzy. Pozwala uczestnikom na kontakt ze specjalistami z różnych dziedzin nauki. W trakcie 10 lat działalności wzięło w nim udział ponad 400 osób. W większości byli to studenci Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz innych polskich uczelni biorący udział w ćwiczeniach terenowych, a także wolontariusze z Polski oraz Cypru, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Grecji, Włoch, Hiszpanii, Czech, Słowacji i USA.
Jednocześnie wyniki badań prezentowane są także w sposób popularyzatorski, poprzez organizację wystaw fotograficznych w Polsce i na Cyprze, tworzenie publikacji popularnonaukowych oraz organizowanie performansów artystycznych, wywiady i informacje w massmediach.
Agora
Agora była centrum i najważniejszym elementem każdego starożytnego greckiego miasta. Wewnątrz jej monumentalnej zabudowy mieściły się biura miejskiej administracji, sklepy, warsztaty, zakłady usługowe oraz przybytki religijne. Skupiała w sobie funkcje administracyjne, ekonomiczne i religijne. To na niej załatwiano codzienne sprawy, jak również celebrowano miejskie święta.
Agora w Pafos posiadała dogodną lokalizację w centrum miasta, pod jego Akroplem (Wzgórze Fanari) i w niewielkiej odległości od miejskiego portu. W świetle badań PAP powstała w II w. p.n.e. i funkcjonowała do I połowy II w. n.e. W szczytowej fazie swojego rozwoju zajmowała około 2,5 ha co czyni ją jedną z największych tego typu założeń znanych ze wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.
Badania K. Nikolau
Agorę w Pafos zlokalizował i badał w latach 1975-1978 cypryjski archeolog K. Nikolau. W trakcie kilku sezonów wykopaliskowych udało mu się odkryć Odeon – niewielki teatr muzyczny, który po zakończeniu badań został zrekonstruowany. Cypryjski archeolog odsłonił także pomieszczenia na południe od niego, które zinterpretował jako Asklepiejon. W trakcie badań odkopana została również część krepidomy portyków otaczających wewnętrzną część placu, co pozwoliło badaczowi określić Agorę w Pafos jako kwadratowy plac otoczony kolumnadą o boku
ok. 100 m. Zdaniem Nikolau funkcjonował on w czasach rzymskich, od II do IV w n.e.
Badania Zakładu Archeologii Klasycznej Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego
Po zakończeniu badań wykopaliskowych Uniwersytetu Jagiellońskiego nad Morzem Czarnym na stanowisku Koszary w chorze greckiej kolonii Olbii (2008r.) i w Akrze na Krymie (2010r.) prof. Ewdoksia Papuci-Władyka decyduje się rozpocząć nowe badania na Agorze miasta Pafos.
Etap I (2011-2014)
Głównym celem ekspedycji Uniwersytetu Jagiellońskiego w momencie przystąpienia do prac w roku 2011 była weryfikacja ustaleń K. Nikolau oraz stwierdzenie, czy wbrew jego ustaleniom Agora miasta hellenistycznego znajdowała się pod pozostałościami z czasów rzymskich.
Udało się go zrealizować odnajdując pozostałości zabudowy hellenistycznej takiej, jak Budowla A i Budowla B, a również dzięki analizie stratygraficznej fundamentu Portyków otaczających plac od wschodu i południa, która pozwoliła przesunąć datowanie powstania Agory na okres hellenistyczny, II w. p.n.e.
Etap II (2015-2020)
Pafos – Agora oraz infrastruktura i aktywność gospodarcza stolicy hellenistycznego i rzymskiego Cypru na podstawie badań interdyscyplinarnych
Miasto Pafos (Paphos) powstało w czasach po Aleksandrze Wielkim pod koniec IV w. p.n.e. i funkcjonowało przez tysiąc lat, pełniąc też przez kilka wieków rolę stolicy Cypru. Jako jedno z najważniejszych stanowisk archeologicznych na wyspie wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO jest badane od wielu lat. Nigdy jednak nie zwrócono dostatecznej uwagi na jego gospodarkę i aktywność ekonomiczną, które to tematy stały się osią projektu Maestro. Nasze badania koncentrowały się na Agorze, czyli rynku, oraz w wielu miejscach poza nią na terenie antycznego miasta Pafos, czyli obecnego Parku Archeologicznego.
Badania miały charakter międzynarodowy i interdyscyplinarny. Szeroko zakrojone prace prowadziliśmy zgodnie z zasadami tzw. Totalnej archeologii. Badania były więc oparte o dane historyczne, archeologiczne (szerokopłaszczyznowe wykopaliska), archeometryczne (metody z nauk ścisłych, np. badania fizyko-chemiczne ceramiki) oraz geoarcheologiczne (badania relacji człowiek-środowisko). W zakresie metodyki stosowaliśmy na dużą skalę badania nieinwazyjne, czyli takie, które nie powodują uszkodzeń badanych obiektów: geofizyczne z zastosowaniem magnetometru i georadaru, analizy zobrazowań satelitarnych i archiwalnych zdjęć lotniczych oraz naszych zdjęć wykonanych przy pomocy nalotów dronem. Na szeroką skalę wykorzystywaliśmy fotogrametrię do dokumentowania wykopalisk. W projekcie zastosowany został nowoczesny standard dokumentacji dla miejskich stanowisk starożytnych takich, jak Pafos, który zaowocował też stworzeniem pierwszej kompleksowej bazy danych opartej o System Informacji Geograficznej (GIS).
Niezwykle istotnym osiągnięciem jest przesunięcie datowania Agory Pafos aż o 300 lat wstecz oraz ponowne oszacowanie jej rozmiarów. Wcześniej K. Nikolaou ustalił, że Agora powstała w czasach rzymskich, w II w. n.e., miała kształt czworoboku zamkniętego portykami o boku ok. 97m i powierzchni ok. 1 ha. Badania w ramach grantu Maestro doprowadziły do poważnej korekty tych stwierdzeń i ustalenia, że Agora powstała już w II w. p.n.e. a jej rozmiary to ok. 150x160m zaś powierzchnia ok. 2,5 ha. Jest to więc jedna z największych agor w świecie hellenistycznym, a szczególnie we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego.
Zmieniliśmy obraz początków miasta: na terenie, gdzie później funkcjonowała Agora natrafiliśmy na różne budowle, które stawiano tu już od ok. 300 p.n.e. a więc od początków istnienia miasta.
Na Agorze i poza nią, gdzie przebadaliśmy geofizycznie ok. 18 ha, odkryliśmy wiele obiektów związanych z gospodarką miasta: budynek-magazyn, pozostałości warsztatu metalurgicznego, pozostałości obiektów związanych z gospodarką wodną, np. studnie i cysterny, które służyły do gromadzenia wody, rurociągi terakotowe, kanały, baseny i odstojniki, ponadto piec-wapiennik, liczne ulice, kamieniołom itp.
W trakcie badań odkryliśmy w ogromnych ilościach materiał tzw. ruchomy: tysiące fragmentów i całych naczyń różnych kategorii, monety i inne obiekty metalowe, lampki oliwne do oświetlania, terakoty, zabytki kamienne, szklane, kości zwierzęce itp. Szeroko zakrojone szczegółowe, wieloaspektowe badania nad tym materiałem przyniosły wiele informacji na temat życia codziennego mieszkańców Pafos, wierzeń religijnych i wykazały również, że niektóre kategorie naczyń były produkowane lokalnie w Pafos lub w regionie Pafos. Z analizy ceramiki i monet wyłania się obraz sieci intensywnych kontaktów handlowych oraz dróg importu, potwierdzający silną pozycję Pafos jako miasta portowego i stolicy wyspy. Obejmowały one takie kierunki, jak Lewant, Azja Mniejsza, Egea (Ateny oraz wyspy Rodos, Kos, Tazos i in.), Morze Czarne, Egipt, Italia, a w czasach rzymskich również Tunezję oraz zachodnią część Morza Śródziemnego (np. Płw. Iberyjski). Badania archeozoologiczne kości zwierzęcych dały niezwykle interesujące rezultaty dostarczając dane na temat gospodarki Pafos, diety mieszkańców i ich relacji ze zwierzętami.
Szeroko zakrojone całościowe (holistyczne) badania zrealizowane w projekcie wykraczają poza ramy tradycyjnie pojmowanej archeologii i zostały po raz pierwszy zastosowane w badaniu antycznego miasta Nea Pafos wyznaczając, jak mamy nadzieję, nowe standardy. Wytyczają także nowy kierunek w badaniu Nea Pafos i mogą stać się wzorem dla innych ekspedycji i badaczy.
Podkreślić też należy, że badania w Pafos realizowane w ramach grantu stanowią jedne z nielicznych polskich prac na stanowisku klasycznym grecko-rzymskim, więc tym większe jest ich znaczenie dla rozwoju tej gałęzi archeologii. Przyczyniły się one także do szkolenia nowych pokoleń archeologów, którzy podnosili posiadane kwalifikacje i zdobywali nowe.
Badania prowadzone w ramach realizacji projektu wniosły wielki wkład w odkrywanie, ochronę oraz promocję kulturowego dziedzictwa Pafos i szerzej – Cypru.
Informacje kontaktowe
Adres: ul. Gołębia 11, 31-007 Kraków
Telefon: +48 12 633-1289
Kierownik projektu/ nadzór merytoryczny strony
Prof. dr hab. Ewdoksia Papuci-Władyka – e.papuci-wladyka@uj.edu.pl
Zastępca kierownika/ koordynator prac terenowych
mgr Łukasz Miszk – lukasz.miszk@uj.edu.pl
Administracja strony
mgr Michał Michalik – michal.michalik@doctoral.uj.edu.pl
- All
- Artykuły i rozdziały w monografiach
- Książki popularnonaukowe
- Monografie naukowe
- Paphos Agora Project
Papuci-Władyka E. (red.), 2020. Interdisciplinary Research of the Jagiellonian University in Nea Paphos UNESCO World Heritage Site (2011-2015) – First Results, Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagiellonica, Kraków, ss. 553, ISBN: 978-83-65080-96-7.

Papuci-Władyka E., Introduction
Paphos Agora Project and History of Research
Chapter 1
Papuci-Władyka E., Paphos Agora Project (PAP): its aims, stages of development, methodology and chronology
Chapter 2
History of the Research on Nea Paphos and its Agora
Ewdoksia Papuci-Władyka E., Miszk Ł., A Brief History of Research on Nea Paphos (without the Agora)
The Agora of Nea Paphos — Overview of Research
Architecture and Stratigraphy
Chapter 3
Miszk Ł., Stratigraphy and Architecture of the Agora
Chapter 4
Rosińska-Balik K., An Overview of the Architectural Features of the Agora
Pottery, Lamps and Terracottas
Chapter 5
Marzec E., Kajzer M., Nocoń K., Methodology – Macroscopic Analysis of Pottery (table wares, unguentaria, lamps, and kitchen
wares)
Chapter 6
Hellenistic and Roman Table Wares
Marzec E., Kajzer M., Hellenistic Table Wares (from the 4th to the 1st century BCE)
Kajzer M., Marzec E., Roman Table Ware Pottery (ca. 30 BCE to the 7th century CE)
Chapter 7
Marzec E., Unguentaria
Chapter 8
Kajzer M., Hellenistic and Roman Lamps
Chapter 9
Nocoń K., Hellenistic and Roman Kitchen and Cooking Pottery
Chapter 10
Dobosz A., Hellenistic and Roman Transport Amphorae
Chapter 11
Droste M., Terracottas
Metal Objects
Chapter 12
Bodzek J., Coin Finds
Chapter 13
Metal Objects (other than coins)
Wacławik M., Metal Objects and Production Wastes: functional, macroscopic and space-time distribution
analysis of findings
Papuci-Władyka E., Wacławik M., Bronze Steelyard with an Acorn-shaped Counterweight
Biborski M., The Ringknaufschwert Type Sword of a Beneficiarius
Twardecki A., Lead Weight with an Inscription by Seleukos
Stone and Glass Objects, and Animal Bones
Chapter 14
Stone Objects
Śliwa J., Amulet with ιαεω–palindrome
Florek M., Stone Objects
Chapter 15
Cora P., Glass Vessels and Objects
Chapter 16
Croft P.,Animal Bones
Non-invasive Prospection and Landscape Research
Chapter 17
Seifert M., Antonakis M., Babucic N., Non-invasive Magnetic Research in 2015 and its Results
Chapter 18
Ostrowski W., Miszk Ł., Winiarska W., Hanus K., Low Altitude (UAV), Photogrammetry and Remote Sensing
Chapter 19
Kalicki T., Chwałek S., Frączek M., First Results of Geoarchaeological Studies on Site and off Site in Nea Paphos
Summary of the Results
Chapter 20
Papuci-Władyka E., Miszk Ł., Summary of the Results
Appendix:
Miszk Ł., Ostrowski W., Papuci-Władyka E., Some Remarks on Urban Layout of Nea Paphos
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Papuci-Władyka E. (red.), 2018. Pafos – misterium miasta Afrodyty. Dziedzictwo archeologiczne a nowe technologie. Paphos – Mystery of the City of Aphrodite. Archaeological heritage versus new technologies, Fundacja Archaeologica , Kraków, ss. 239, ISBN 978-83-941010-1-5.

Majchrowski J., Przesłanie
Solomidou-Ieronymidou M.,Przesłanie
Phedonos P., Przesłanie
Papuci-Władyka E., Pafos – Misterium miasta Afrodyty: Wprowadzenie
Papuci-Władyka E., Kraków i Pafos – perły na liście UNESCO w Europejskim Roku Dziedzictwa Kulturowego 2018
Papuci-Władyka E., Związki Krakowa z Cyprem
Puntos J. K., Wyprawa do starożytnego miasta Pafos
Potocka M. A., Nowe media, wolność artysty i obowiązki instytucji
Papuci-Władyka E., Paphos Agora Project (PAP) a nowe technologie
Raptou E., Ratowanie dziedzictwa kulturowego Pafos: Departament Starożytności Cypru a wdrażanie nowych technologii w archeologii
Miszk Ł., Ostrowski W., Fotogrametria lotnicza w archeologii
Miszk Ł., Ostrowski W., Winiarska W., Fotogrametria bliskiego zasięgu i GIS w archeologii na przykładzie PAP
Mikrut S., Puntos J. K., Głowienka E., Struś A., Fotogrametria „Grobowców Królewskich” w Pafos
Boruchowski M., Ćwiąkała P., Kajzer M., Niewiem W., Nocoń K., Puniach E., Dokumentacja fotogrametryczna naczyń ceramicznych
Marzec E., Integracja metod archeologicznych i archeometrycznych w badaniach nad hellenistyczną i rzymską ceramiką z wykopalisk w Pafos
Paweł Ćwiąkała, Wojciech Matwij, Karolina Matwij, Edyta Puniach
Skanowanie laserowe w archeologii – doświadczenia Paphos Agora Project
Ćwiąkała P., Matwij W., Ochałek A.,
Puniach E., Ruchała J., Stelmach S., XVI Wyprawa BARI – nowoczesna inwentaryzacja w Parku Archeologicznym w Pafos
Seifert M., Babucic N. Geofizyczna prospekcja w Nea Pafos – Kształtowanie nowego obrazu starożytnego miasta
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Artykuł dostępny na:
Miszk Ł., Papuci-Władyka E. 2016,Nea Paphos and its harbours. Gates to the Mediterranean in the light of the Jagiellonian University research [w] Seifert M., Ziemer L. (red.) North Meets East 3. Aktuelle Forschungen zu antiken Häfen Ein Workshop veranstaltet von Julia Daum und Martina Seifert an der Universität Hamburg vom 15. bis 17. März 2016, Akwizgran, 1-19.
Papuci-Władyka E., Wacławik M., 2016. A bronze steelyard with an acorn-shaped counterweight from the Paphos Agora, Studies in Ancient Art and Civilization 20, 137-147.
Papuci-Władyka E., Machowski W. 2016, Paphos Agora Project. Preliminary Results of the 2011-2012 Seasons of the Jagiellonian University (Krakow, Poland) Excavations [w] Balandier C. (red.), Nea Paphos. Fondation et développement urbanistique d’une ville chypriote de l’antiquité à nos jours. Etudes archéologiques, historiques et patrimoniales, Actes du Ier colloque international sur Paphos, Avignon, 30, 31 octobre et 1er novembre 2012, organisé par Université d’Avignon et des Pays de Vaucluse & Department of Antiquities of Cyprus, Ausonius Editions, Mémoires 43, Bordeaux, 67-77.
Shamir O., Miszk Ł, 2016. Textile fragment from a well in the Nea Paphos Agora. A preliminary report, Studies in Ancient Art and Civilization 20, 125-130.
Wacławik M. 2016,Looking for a lost weight [w] Kajzer M., Miszk Ł., Wacławik M. (red.), The Land of Fertility I. South-East of Mediterranean since the Bronze Age to the Muslim Conquest, Cambridge Scholars Publishing, Newcastel upon Tyne, 117-121.
Wacławik M. 2016,Prutah Waleriusza Gratusa z agory Nea Paphos [w] Zając B., Jurkiewicz A., Koczwara P., Jellonek S. (red.) Pecunia Omnes Vincit. Moneta miejscowa i obca w starożytności i średniowieczu. Materiały pokonferencyjne z I Ogólnopolskiej Studencko-Doktoranckiej Konferencji Numizmatycznej Kraków, 23-24 maja 2014, Kraków, 56-62.
Ćwiąkała P., Matwij K., Matwij W., Miszk Ł., Winiarska W. 2015,Integration of 3D and TLS data using GIS to create a database for the Paphos Agora Project, Studies in Ancient Art and Civilization 19, 203–232.
Kalicki T., Krupa J., Chwałek S. 2015, Shoreline changes near ancient city Nea Paphos in Cyprus as a result of catastrophic events — first results and future plans (w) G. Baryshikov and Panin A. (red.), Gradualism vs catastrophism in landscape evolution, Proceedings of International Association of Geomorphologists, Regional Conference, 2–4 July 2015, Publishing house of Altai State University, Barnauł, 115–116.
Kalicki T., Krupa J., Chwałek S. 2015, Geoarchaeological studies in Paphos — first results, Studies in Ancient Art and Civilization 19, 233–254.
Wacławik M. 2015,The symbolic meaning of the acorn – a possible interpretation, Studies in Ancient Art and Civilization 19, 255-265.
Papuci-Władyka E., Machowski W., 2014, Badania Uniwersytetu Jagiellońskiego na agorze miasta Nea Pafos: Paphos Agora Project. [w] M. Borowska M., Kordos P., Maliszewski M. (red.), CYPR. Dzieje, kultura, literatura, Warszawa, 449-460.
Kajzer M. 2013,The 'Ephesian’ terracotta oil lamps from the Agora of Nea Paphos, Studies in Ancient Art and Civilization 17, 249-254.
Śliwa J., 2013,Magical amulet from Paphos with the iaew – palindrome, Studies in Ancient Art and Civilization 17, 293-301.
Zakończenie realizacji grantu MAESTRO w ramach Paphos Agora Project
Dziesiąta Kampania Badawcza Paphos Agora Project – rok 2020
W roku 2020 mimo trudnej sytuacji epidemiologicznej po uzyskaniu niezbędnej zgody władz Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Departamentu Starożytności Cypru udało się zrealizować kampanię studyjną. Była to dziesiąta kampania Paphos Agora Project, […]
Wykłady Komisji Archeologii Krajów Śródziemnomorskich PAU – 55 lat polskiej działalności archeologicznej w Pafos na Cyprze stanowisku z Listy Światowego Dziedzictwa UNESCO
14 grudnia 2020 w ramach Komisji Archeologii Krajów Śródziemnomorskich PAU odbył się wykład dotyczący działalności polskich archeologów na Cyprze. Dla wszystkich, którzy nie mogli w nim uczestniczyć udostępniony został on-line!
W ramach panelu wystąpili Prof. dr hab. Ewdoksia Papuci-Władyka (Uniwersytet […]
Pierwsza książka z serii „Paphos Agora Project” !
Serdecznie zapraszamy do zapoznania się z naszą pierwsza książką pt. „Interdisciplinary Research of the Jagiellonian University in Nea Paphos UNESCO World Heritage Site (2011-2015) – First Results”!
W wydanej nakładem wydawnictwa Historia Iagiellonica monografii przedstawiono wyniki pierwszych 5 lat badań (sezonów 2011-2015) […]